مازندران یکی از استان‌های بی‌نظیر کشورمان است که پیشینه فرهنگی بالایی دارد. فرهنگی ناب و بی‌مانند که هر گردشگری را از هر نقطه در کشورمان به تماشا و تجربه‌ی آن دعوت میکند. از گویش بومی گرفته تا غذاهای محلی، از پوشش زنان و مردان گرفته تا آداب‌ورسوم. هر چیزی در این استانِ کهن دیدنی‌ست. اگر مقصد بعدی‌تان سفر به این استان سرسبز مازندران است، تا انتهای این مطلب با ما همراه شوید، چون قصد داریم فرهنگ بومی مازندران را به‌طور کامل برایتان شرح دهیم.
آنچه درباره فرهنگ بومی مازندران در این مقاله می‌خوانید:
- ادبیات بومی مازندران
- آداب و رسوم مازندران
- غذا در فرهنگ بومی مازندران
- لباس محلی مازندران
- معرفی اقوام مختلف در مازندران
- بازی‌های بومی محلی مازندران
- سوغات و صنایع‌دستی مازندران
ادبیات بومی مازندران
اغلب مردم مازندران به زبان مازنی صحبت می‌کنند (این حداقل اطلاعاتی است که اکثر ما راجع به ادبیات بومی مازندران داریم). اما ادبیات بومی شمال کشور دنیای بسیار وسیعی دارد که در این قسمت از معرفی فرهنگ بومی مازندران به سراغش می‌رویم و اطلاعات دقیق‌تری راجع به آن در اختیارتان می‌گذاریم. به‌طورکلی ادبیات بومی مازندران به دو بخش اصلی «زبان» و «لهجه» تقسیم می‌شود که هر کدام را به‌طور مجزا شرح خواهیم داد.
زبان بومی
زبان مازندرانی، یکی از گویش‌ها و زبان‌های ایرانی‌ست که زیرمجموعه گروه زبان‌های کناره‌ی دریای خزر به شمار می‌رود. در واقع این گروه زبان‌ها شامل: زازاکی، گورانی، تالشی، گیلکی، مازندرانی، تاتی، هرزندی و سمانی می‌شوند. این زبان‌ها قدمتی مربوط به عصر پهلوی و اشکانی دارند. در غرب مازندران افراد گویشور (افرادی که به یک‌زبان تکلم می‌کنند) زبان گیلکی، در جنوب گویشور زبان تاتی و در شرق و جنوب شرق گویشور زبان ترکمنی و فارسی هستند. این‌ها زبان‌های موجود در استان مازندران هستند.
لهجه
کارشناسان و متخصصان توانسته‌اند دوازده لهجه در دوازده منطقه متفاوت استان مازندران را شناسایی کنند. این دوازده منطقه شامل:
- منطقه کردکوی
- منطقه بهشهر و نکا
- منطقه ساری
- منطقه قائم شهر
- منطقه بابل
- منطقه نور و نوشهر
- چالوس و تنکابن شرقی
- تنکابن مرکزی
- منطقه علی‌آباد کتول
- منطقه قصران باستانی
- منطقه دماوند
- آمل
آداب و رسوم مازندران
در استان مازندران مراسم و آیین‌های بومی و کهن بسیاری وجود دارد. آیین‌ها و مراسمی که نسل‌به‌نسل بین مردم چرخیده‌اند. توجه مردم استان مازندران به این آیین‌ها توانسته آنها را به‌طور تمام و کمال حفظ کند. چه خوب است که درباره این مراسم بیشتر بدانیم. پس به شناخت و توضیح آنها می‌پردازیم. اما قبل از آن، با مفهوم فرهنگ بومی آشنا شویم:
منظور از فرهنگ بومی مازندران چیست؟
به‌طورکلی فرهنگ بومی مردم هر منطقه از سایر مناطق متمایز است؛ به گونهای که فرهنگ هر منطقه بخش مهمی از هویت مردم آنجاست. همان‌طور که می‌دانید فرهنگ، آیین و سنت‌های مازندران قدمتی چند هزار ساله دارد! شما با مطالعه فرهنگ بومی مازندران با ارزش‌های اجتماعی مردم این خطه، آداب و رسوم، هنرها، غذاهای محلی، اعتقادات، قوانین، سبک زندگی و ... مردم آنجا آشنا می‌شوید. اگر مایلید فرهنگ بومی شمال و رسوم مخصوص اهالی استان مازندران را بدانید، ادامه این مطلب را از دست ندهید!
- نوروز خوانی در مازندران
- فرهنگ بومی مازندران در چهارشنبه سوری
- شال انگلنی در مناطق کوهستانی مازندران
- آیین کوزه شکنی
- قاشق زنی
- جشن نوروز ماه
- روز سیزدهم آبان ماه
- آیین سنتی 26 عید ماه
- شب یلدا در مازندران
- مراسم ورف چال
- مراسم ماه محرم در مازندران
نوروز خوانی در مازندران
باد بهارون بیمو/ نوروز سلطون بیمو/ مژده دهید به دوستان/ گل به گلستون اومو/ بهار آمد بهار آمد/ شما را سال نو باشد مبارک.
این شعر همراه با نوای دل‌انگیزش، در 15 اسفندماه توسط نوروزخوانان اجرا می‌شود. نوروز خوان‌ها متشکل از یک گروه سه‌نفره هستند که یکی اشعار را با صدای گرم‌وگیرای خود می‌خواند، دیگری ساز می‌زند و نفر آخر کوله‌کش یا بارکش را اجرا میکند. این گروه به اهالی شهر عید را تبریک می‌گویند و صاحب‌خانه هم با پول، شیرینی، نخود و کشمش از آنها پذیرایی میکند. این سروده‌ها و شعر‌ها معمولا ترانه‌های محلی در وصف امامان و یا مژده سال نو برای اهالی شهر هستند. نوروزخوانی یکی از مهم‌ترین مراسم در فرهنگ بومی مازندران است.
فرهنگ بومی مازندران در چهارشنبه سوری
خاطرات چهارشنبه سوری اغلب ما با بوی ترقه، دود و سروصدا گره خورده است. اما اگر پای صحبت پدران و مادران مازندرانی بنشینید، آیین‌ها و رسوم‌هایی را خواهید شنید که بسیار شیرین و دل‌چسب‌اند. دفتر خاطرات چهارشنبه سوری پدران و مادران مازنی با رسوم دل‌نشینی گره خورده است که بسیاری از ما کمتر راجع به آن شنیده‌ایم. از پختن آش چهارشنبه آخر سال گرفته تا رسم بخت‌گشایی همگی قدمت بالای در بین مردم این خطه دارد. اکنون با ما باشید تا درباره آیین‌های متنوع و شادی‌آفرین چهارشنبه آخر سال در مازندران بیشتر صحبت کنیم.
- پختن آش
- آیین بخت گشایی
- افروختن آتش
- آیینکوزه شکنی
- قاشق زنی
پختن آش
از قدیم‌الایام مازندرانی‌های اصیل در چهارشنبه آخر سال مشغول پختن آشی معروف به نام «آش‌ترش» می‌شدند. پس از اتمام پخت این آش در ظروفی ریخته شده و بین همسایه‌ها، دوستان و فامیل پخش می‌شد. یکی از رسوم جالب مردم مازندران این است که ظرف آش را نشسته به صاحبش تحویل دهند! این رسم نشان‌دهنده صمیمیت رابطه این دو خانواده است.
البته غیر از آش‌ترش «آش چهل گیاه» و «آش گزنه» نیز در شب چهارشنبه سوری طبخ می‌شود. مازندرانی‌ها معتقدند رب انار به‌کاررفته در آش ترش اندوه و غم را از دل‌ها می‌برد.
آیین بخت‌گشایی
یکی از رسوم جالب مردم مازندران ویژه چهارشنبه سوری رفتن به بازار و آیین بخت‌گشایی است. در چنین شبی دختران دم بخت به بازار می‌رود. آنها با نیت بخت‌گشایی لباس و پارچه چادری ازدواجشان را خریداری می‌کنند. مردم مازندران بر این باورند که خرید کالاهای تازه و نه در این روز شگون دارد!
افروختن آتش
از گذشته‌های دور مردم مازندران در چهارشنبه آخر سال به جشن و پای‌کوبی می‌پرداختند. آنها در این شب ۵، ۷ یا ۹ کپه آتش روشن کرده و برای دور شدن بدی‌ها و بلاها از روی آن می‌پریدند. «کمبه، پار دستوری کمبه، مه زردی بوره ته کش، ته سرخی مه کش» شعریست که مازندرانی‌ها هنگام پریدن از روی آتش می‌خوانند.
آیین کوزه شکنی
در این شب برخی از مردم مازندران کوزه‌های سفالی قدیمی را از بالای پشت‌بام به پایین می‌اندازند تا بشکند. برخی از آنها سکه‌ای درون کوزه می‌گذارند تا کودکان پس از شکستن کوزه سراغ آنها رفته و خوشحال شوند.
قاشق زنی
قاشق زنی نه‌تنها در مازندران بلکه در برخی شهرهای دیگر ایران نیز رایج است. در این رسم دختران و پسران چهره‌های خود را پوشانده و چادر می‌پوشند. همسایه‌ها با شنیدن صدای قاشقی که به کاسه‌ها می‌خورد از خانه بیرون آمده و کاسه را با آجیل و شیرینی پر می‌کنند.
جشن نوروز ماه
مازندرانی‌ها رسم دارند که در اواسط مردادماه، وقتی که اولین محصول برنج خود را جمع و درو می‌کنند، جشنی به نام «نوروز ماه» می‌گیرند. در این جشن از همان برنجی که درو کرده‌اند، غذایی درست می‌کنند و در بیرون از روستای خود به جشن و خوش‌گذرانی می‌پردازند. مردم محلی معتقدند که جشن نوروز، همانند روز سیزده‌بدر حتما باید بیرون از خانه باشند و این کار را نوعی سپاس‌گزاری می‌دانند.
شال انگلنی
این آیین که بیشتر در مناطق کوهستانی مازندران مرسوم است شال انگنی (شال اندازی) نام دارد. طبق این رسم جوانان به کنار پنجره و پشت‌بام رفته و شالی را به خانه دیگران می‌اندازند. صاحب‌خانه پس از دیدن آن شال شیرینی یا انعامی را به آن فرد می‌دهد.
روز سیزدهم آبان ماه
این روز، روز جان‌فشانی قهرمان ایرانی «آرش» برای حفظ تمامیت ارضی کشورمان ایران است و به روایتی شب میلاد حضرت علی (ع) نیز است. به همین دلیل 13 آبان‌ماه برای مازندرانی‌ها بسیار ارزشمند است، به‌طوری که در این شب همه اعضای خانواده و فامیل گرد هم جمع آمده و با جان‌ودل به داستان‌ها و روایت‌های بزرگ‌ترها گوش می‌سپارند.
جوانان و نوجوانان همراه با ترکه‌ای بلند که کیسه یا پارچه‌ای به انتهای آن بستهاند، همراه با خواهران و برادران کوچک‌تر خود به درب خانه‌ها می‌روند. چوب را به در خانه‌ها می‌زنند و وانمود می‌کنند که لال هستند و با همان حرکات صاحب‌خانه را متوجه این قضیه می‌سازند که هدیه‌ای به آنها بدهند. صاحب‌خانه هم به آنها پول، شیرینی و... می‌دهد. فرد لال همراه با بچه‌ها یعنی گروه خود در کوچه‌ها این سروده‌ی زیبا را می‌خوانند:
لال بیمو/ لال بیمو/ پارسال و پیرار بیمو/ چل بزن دیگه بزن/ لال انه لالک انه/ پیسه گنده خوانه/ سالو ماه ارزون نوه/ لال مار رسوا نو/ لال انه لالک انه.
آیین سنتی 26 عید ماه
هرساله در تاریخ 28 تیرماه شمسی و 26 عید ماه طبری آیین ویژه‌ی سنتی در بیشتر روستاهای استان مازندران برگزار می‌شود. اهالی روستای امامزاده حسن شهر سوادکوه به این مراسم، جشن مردگان می‌گویند و این مراسم را با آداب خاصی انجام می‌دهند؛ اما چرا به این مراسم جشن مردگان می‌گویند؟
روایات گذشتگان که سینه‌به‌سینه منتقل شده است، چنین می‌گویند:
فریدون پادشاه پیشدادی به انتقام از پدرش جمشیدشاه، ضحاک پادشاه را از میان برمی‌دارد. این خبر به گوش مردم رسیده و مردم به خوشحالی و شادمانی می‌پردازند و این خبر را از طریق آتش‌زدن بوته‌ها به یکدیگر در مناطق دور یا نزدیک اطلاع می‌دهند. فردای آن روز هم از فرط شادی و خوشحالی دورهم ورزش باستانی و بومی خود را انجام می‌دهند. امروزه مانند آن زمان‌ها مردم سوادکوه دورهم جمع می‌شوند، بر سر مزار مردگان خود رفته و برای مردگان خود خیراتی آماده می‌کنند. بر سر مزار اقوام خود شمع روشن کرده و سپس به تماشای کشتی سنتی لوچو می‌نشینند.
شب یلدا در مازندران
مراسم شب یلدا در فرهنگ بومی مازندران جای ویژه‌ای دارد. در این شب بنا بر سنت کهن خود همه اعضای خانواده در کنار هم جمع می‌شوند. در این شب هندوانه، ماست، میوه و تنقلات می‌خورند و شبی به‌یادماندنی را در کنار هم سپری می‌کنند. مردم محلی بر این عقیده هستند که خوردن ماست یا هندوانه سبب می‌شود که از سرمای زمستان در امان بمانند.
ویژگی دیگر و جالب این شب، رفتن دختران دم بخت به خانه اهالی‌ست. مردم این روستا معتقدند که دختران دم بخت در این شب صورت خود را پوشانده و به هفت خانه می‌روند و از آنها طلب هدیه می‌کنند. اگر کسی صورت آنها را نبیند و نشناسد حتما به آرزوی و نیت قلبی خود می‌رسند.
مراسم ورف چال
یکی از مراسم جالبی که مختص زنان مازندران است، مراسم برف‌چال در روستای اسک در جاده هراز است. این مراسم در پایان فصل زمستان، زمانی که برف زمستان در حال آب‌شدن است، یعنی از اوایل اردیبهشت‌ماه تا پانزدهم اردیبهشت‌ماه در یکی از روز‌های جمعه برگزار می‌شود. معمولا زمان برپایی این جشن توسط بزرگان اعلام و به همه افراد روستا اطلاع داده می‌شود.
مراسم برف چال در واقع برای جلوگیری از کم‌آبی در فصل تابستان است. آن هنگام که فصل تابستان آغاز و کم‌آبی به اوج خود می‌رسید، دامداران در آن هنگام از برفی که در چاهی به نام «ورف چاه» ذخیره کرده بودند، استفاده می‌کردند. در مراسم ورف چال مردان پس از میل صبحانه همراه با چای و غذای ظهر خود به سمت چاهی که در گذشته در دامنه کوه دماوند قرار داشت با نام ورف چال می‌رفتند.
در آن زمان نوبت به زنان روستا می‌رسید؛ آنان تمام امور و کارهای روستا را انجام می‌دادند. همه زنان در مساجد و برخی از مکان‌های عمومی روستا تجمع کرده و شروع به برپایی جشن عروس و داماد و شاه و وزیربازی می‌کردند. این جشن و مراسم مختص زنان روستا بود. این چاه توسط سید حسن ولی، ایجاد شده که محل دفن او در روستای نیاک، مکانی برای زیارت روستاییان و عموم مردم بوده است.
پس از رسیدن به مکان دقیق این چاه، همه مردان در حد توان خود مقداری برف درون این چاه می‌ریختند تا چاه پر شود. بعد از پر شدن چاه از برف، در کنار هم چای و ناهاری صرف می‌کردند و نماز ظهر را به اقامه می‌ایستادند. در هنگام جشن، ورود هرگونه مرد به داخل روستا ممنوع است و اگر وارد روستا شوند زنان با چوب به استقبال آنها رفته و آنها را تنبیه می‌کنند. ولی پس از صرف ناهار همه مردان به روستا باز می‌گردند. این مراسم از دیرباز تا به‌حال در این روستا برگزار می‌شده است.
مراسم ماه محرم در مازندران
یکی از رسوم بسیار مهم در استان مازندران مراسم قبل و حین ماه محرم است. در استان مازندران تمامی شهرها قبل از فرارسیدن ماه محرم سیاه‌پوش می‌شوند. برپایی تکیه‌ها، دسته‌های سینه‌زنی و زنجیرزنی، اهدای نذورات در این ماه در شهرهای مازندران انجام می‌شود. مردم روستای نوا، شهرستان آمل سعی می‌کنند از روز اول تا روز هفتم محرم نذورات خود را پخش کنند. روز هفتم همه مردم به تماشای نخلی می‌نشینند که قرار است در روز هشتم در روستا بچرخانند.
مردم این روستا معتقدند که این نخل تابوت امام حسین (ع) است. در روز هشتم همه به دنبال نخل می‌روند و در همین حین روضه‌خوانی و سینه‌زنی انجام می‌شود. از روز هشتم تا دهم همراه با نخل‌گردانی شیر بین مردم پخش می‌شود و مردم به درب خانه‌هایی می‌روند که نذوراتی مانند شربت و خرما دارند.
برخی حیواناتی مانند گوسفند یا گاو برای قربانی دارند که در این روز آنها را قربانی می‌کنند؛ اما در شب دهم که شب شام غریبان است، همان‌طور که نخل در محله یا روستا چرخانده می‌شود مردم هم همراه با آن پابرهنه و یک شمع در دست به سمت امامزاده واقع در روستا می‌روند.
جشن مردگان
آیین سنتی ۲۶ دی ماه (معروف به جشن مردگان) در بین مردم مازندران مخصوصاً اهالی ساری بسیار مرسوم است. نام این جشن در نگاه اول کمی عجیب به نظر می‌رسد! اما جالب است بدانید در جشن مردگان خبر از غصه خوردن و عزاداری نیست. در این رسم کهن مردم ساری به برنامه‌هایی مانند اسب‌سواری، کشتی لوچو، خیرات برای مردگان، روشن کردن شمع برای اموات، توزیع شیرینی و ... می‌پردازند. راجع به جشن مردگان ابتدای مقاله به‌طور مفصل صحبت کردیم. این جشن هر ساله با حضور تعداد زیادی از مردم ساری در مرقد امامزاده حسن برگزار می‌گردد.
جشن نورگون
هر ساله در بیستم تیرماه مردم ساری در محلی به نام «قلاییش» دور هم جمع شده و جشن می‌گیرند. آنها گونهای خشک را آتش زده و آنها را دور سرشان می‌چرخاند. «جشن نورگون» یا «جشن نورگوهون» به معنای گونهای شعله‌ور است. بر اساس داستان‌های قدیمی زمانی که فریدون ضحاک را به بند کشید با افروختن آتش این خبر را به گوش همگان رساند. مردمی که در نزدیکی کوه‌های دماوند منتظر چنین خبری بودند با دیدن نور آتش، گونهای خشک را آتش زده و بر سر طنابی بستند. سپس آن را بالا آورده و به گردش درآوردند تا یاران فریدون از بودن آنها دلگرم شوند. از آن زمان به بعد این مراسم به جشنی ماندگار در بین مردم تبدیل شد.
غذا در فرهنگ بومی مازندران
استان مازندران یکی از بهترین مقصدها برای امتحان کردن غذاهای بومی و محلی متنوع است. غذاهای خوشمزه مازندرانی آنقدر خوش‌رنگ و لعاب‌اند که حتی با دیدن عکس آنها در سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی هم، دهانتان آب می‌افتد. در این بخش از معرفی فرهنگ بومی مازندران شما را به دنیای خوشمزه غذاهای محلی مازنی میبریم. خوشمزه‌ترین و معروف‌ترین غذاهای شمالی مواردیست که اینجا می‌خوانید.
کدو بره
کدو بره مازندران ترکیبی از کدوسبز، گوجه‌فرنگی، تخم‌مرغ، سیر، پیاز، سیب‌زمینی و ادویه است که در کنار هم طعم بی‌نظیری می‌گیرند. این غذای لذیذ برای گیاهخواران نیز بسیار مناسب است.
کئی انار
محلی‌های مازندران، کئی انار را برای افرادی که کم خونی دارند، توصیه می‌کنند. این غذا از کدو حلوایی و انار تهیه می‌شود. به همین دلیل ویتامین سی و پتاسیم فراوانی دارد. از ترکیبات دیگر این غذا می‌توان به عدس، سیر، گردو، پیاز، لوبیا چیتی، روغن و زردچوبه اشاره کرد.
اکبر جوجه
اکبر جوجه نامی آشناست که اکنون در کل ایران طبخ می‌شود. این غذای محبوب شیوه پخت خاص خود را داشته و امروزه بسیار پرطرفدار است. جوجه، رب انار، زعفران، لیموترش، روغن مایع و ادویه‌های مخصوص ترکیبات اصلی این غذای لذیذ هستند. اکبر جوجه در کنار برنج سرو می‌شود.
خورشت ناردون
خورشت ناردون یکی از غذاهای اصیل و محبوب مازندران است که معمولاً برای ناهار عروسی پخته می‌شود. در تهیه این غذا از موادی مانند گوشت اردک، انار، پیاز، رب انار، سیر و شکر استفاده می‌کنند. این غذا طعم بسیار لذیذی داشته و یکی از خوشمزه‌ترین غذاهای مازندرانی به شمار می‌آید.
اردک شکم پر
اردک شکم پر یکی از غذاهای خوشمزه و خوش‌طعم مازندرانی است. درست کردن این غذا مهارت خاصی می‌خواهد یا به‌قول معروف قِلق مخصوص خود را دارد. باید برای پخت کامل آن صبر و حوصله داشته باشید چرا که این صبر پایان خوشایندی برایتان به همراه دارد. برای تهیه این غذا ابتدا شکم مرغ را خالی می‌کنند و پیاز، رب انار، رب گوجه، رب نارنج، ادویه و سبزی معطر درون شکم آن ریخته و می‌گذارند کامل پخته شود.
خورشت سیر انار
خورشتی ترش و خوشمزه که در آن پودر موسیر، پودر سیر، ادویه، انار، رب انار، گوشت مرغ، پیاز و به‌دلخواه روغن‌زیتون و زعفران یا گوشت بلدرچین می‌ریزند.
باقالا وابیج
باقلا مواد اصلی در پخت بسیاری از خوراک‌ها و پلوهاست. یکی از این غذاهای خوشمزه که با باقلا درست می‌کنند، باقالا وابیج است. مواد غذایی که در این غذا استفاده می‌شود شامل: باقلا، شوید خشک، تخم مرغ، سیر، کره یا روغن، ادویه است و در صورت علاقه به آن دارچین اضافه کنید. شما می‌توانید این غذا را با برنج و زیتون پرورده میل کنید.
این غذاها تنها سه مورد از انبوه غذاهای خوشمزه مازندارن است برای اینکه بیشتر درباره این غذاها و طعم بی‌نظیر آنها بدانید باید حتما به استان مازندران سفر کنید.
لباس محلی مازندران
لباس‌های بومی محلی مردم استان مازندران علاوه بر زیبایی، دارای قدمت بسیاری است. پوشاک و لباس محلی زنان و مردان در این استان متفاوت هستند.
لباس بومی زنان مازندران از این چند بخش تقسیم می‌شود:
- شلیته یا چرخی شلوار که دامنی منحصربه‌فرد متشکل از چندین نوار رنگی است.
- سرپوش محلی یا چارقد که یک روسری چهارگوش با گل‌های بسیار و تزئینات جذاب بر روی آن است.
- پاپوش شامل گالش و چاروق؛ گالش برای رفت‌وآمدهای ساده روزانه و چاروق کفش مشترک بین مردان و زنان است.
لباس بومی مردان مازندارن از این چند بخش تشکیل می‌شود:
- جومه یا جامه، پیراهن مخصوص مردانه، مناسب برای همه فصول.
- شلوار یا پشمبال، شلوار سیاه یا آبی‌رنگ، در زمستان دارای الیاف متفاوت‌تر به نام چوقاست.
- نیم‌تنه، پوششی به رنگ مشکی که در فصل زمستان بر روی پیراهن خود به تن می‌کنند.
- سرپوش محلی یا کلاه نمدی که برای فصل زمستان بسیار کاربرد دارد.
- پاپوش محلی یا چاروق، یکی از قدیمی‌ترین پاپوش‌ها، از جنس چرم که با بندهایی به دور پا بسته می‌شود.
معرفی اقوام مختلف در مازندران
در واقع ساکنان اصلی و قدیمی قسمت غربی دریای خزر یا به‌اصطلاح گذشتگان دریای مازندران، کادوسیان بودند. در قسمت میانی دریای خزر اقوام آنریاک و در قسمت شرقی دریای خزر نیز اقوام مردویی و تپورها سکونت داشته‌اند. ایرانیان به تپورها، تپورستان و با آمدن اعراب به ایران آن را طبرستان نام نهادند. یکی از تاریخ‌نگاران و جغرافی‌دانان یونانی به نام استرابون بر این عقیده است که تپَورها حدفاصل آماردها (آمل امروزی) و هیرکانیه (گرگان امروزی) زندگی می‌کردند؛ اما از نظر خاورشناس روسی دیاکونف، تپورها در هیرکانیه (گرگان امروزی) سکونت داشته‌اند و زیر نظر و نفوذ هیرکانیان بوده‌اند. در واقع استان مازندران بخشی از همان تپورستان گفته‌شده به مرکزیت ساری است. این سه قومیت‌های اصلی و باستانی در کناره‌ی دریای خزر هستند.
بازی‌های بومی محلی مازندران
بازی‌های بومی و محلی استان مازندران دارای قدمت و بااصالت هستند. بازی‌هایی که سبب شادی و شادمانی اهالی استان و شهرهای مازندران می‌شوند. در ادامه به شرح برخی از این بازی‌ها می‌پردازیم:
چیلک مارکا
در این بازی بازیکنان در ابتدا به دو گروه تقسیم می‌شوند. برای انجام این بازی به یک تکه چوب کوچک (چیلک) و یک تکه چوب بزرگ (مارکا) نیاز است. سپس گودالی کوچک کنده و چوب چیلک یا همان چوب کوچک را روی گودال قرار می‌دهند و با چوب مارکا یعنی چوب بزرگ زیر آن می‌زنند. چوب هر یکی از بازیکنان این بازی مسافت طولانی‌تری را طی کند، آن تیم برنده این بازی شناخته می‌شود. بازنده باید به برنده کولی بدهد.
آغوزکا یا گردوبازی
در بازی آغوزکا وسیله اصلی برای انجام بازی گردو است. گردوها را دوبه‌دو روی هم قرار می‌دهند. سپس با یک گردوی بزرگ‌تر که به آن کُل یا تیره می‌گویند به سمت این گردوها پرتاب می‌کنند. اگر این گردوها با گردوی کل یا تیره یک بازیکن بریزد، فعلا برنده بازی این بازیکن است. در ادامه باید بازیکنان دیگر سعی کنند که با گردوی خود به گردوی کل یا تیره نفر اول زده تا برنده این بازی شوند. اگر کسی نتواند که به‌کل یا تیره نفر اول بزند، نفر اول صاحب همه گردوها می‌شود.
ریسمان‌بازی
رسیمان بازی یکی از بازی‌های هیجان‌انگیز استان مازندران به شمار می‌رود. این بازی در واقع بازی و نمایش سنتی است. این نمایش معمولا در مراسم عروسی انجام می‌شود. در ریسمان‌بازی یک نفر به‌عنوان بندباز که روی سر خود سینی گذاشته روی ریسمانی راه می‌رود. فرد بندباز، گاه با دوچرخه از روی طناب عبور میکند. نفر دیگری هم در پایین به نام شیطانک، با حرکات نمایشی و خنده‌دار مردم را سرگرم میکند. در پایان نمایش شیطانک در بین مردم رفته، سپس از مردم و صاحب‌خانه نیز پول یا شیرینی می‌گیرد.
کشتی لوچو
کشتی لوچو از دیگر بازی‌ها و مسابقات سرگرم‌کننده در استان مازندران است. این کشتی معمولا در جشن‌های عروسی، اعیاد مذهبی یا ملی یا در هنگام برداشت شالی که هنگام پایان کار و در واقع استراحت روستاییان است، انجام می‌شود. در مسابقه کشتی لوچو دو نفر از افراد ماهر و قهار در این کشتی به‌عنوان داور و ناظر بر مسابقه انتخاب می‌شوند.
قوانین مسابقه به این صورت است که ضربه‌زدن به سر حریف، گرفتن انگشتان دست، چنگ یا ضربه‌زدن به کتف و گوش خطا محسوب می‌شود. کشتی گیران دو هفته باهم مسابقه می‌دهند و در آخر هر کس که بتواند همه‌ی حریفان را شکست دهد، برنده این مسابقه می‌شود. در تمام مدت مسابقه کشتی لوچو، ساز و دهل نواخته می‌شود که شور و هیجان بین تماشاچیان و بازیکنان را به وجود می‌آورد. جایزه برنده یک راس گاو است که اهالی آن را می‌خرند و به برنده می‌دهند.
سوغات و صنایع دستی مازنداران
استان مازندران، یکی از غنی‌ترین و قدیمی‌ترین سوغات و صنایع دستی ایران را دارد. برخی از این سوغات و خوراکی‌های بومی شامل موارد زیر هستند:
- سوهان کنجدی یا پشت زیک: این شیرینی خوش‌طعم یکی از شیرینی‌های خوشمزه و قدیمی استان مازندران است که برخی افراد به آن سوهان کنجدی هم می‌گویند.
- قماق مازندران: یکی دیگر از شیرینی‌های استان مازندران، شیرینی قماق است. این شیرینی به دلیل اینکه فاقد شکر و هر گونه مواد قندی است، مناسب برای افراد دیابتی است.
- صنایع دستی استان مازندران هم شامل: حصیربافی، صنایع چوبی، جاجیم‌بافی، قالی‌بافی و گلیم‌بافی است. سوغات و صنایع دستی استان مازندران در نوع خود بی‌نظیر است و در این مقال نمی‌گنجد.
در پایان خوب است یادآوری کنیم که؛ فرهنگ بومی در هر منطقه‌ای از کشورمان نشان‌دهنده اصالت آن منطقه است. سعی کنیم که این اصالت را در استان و شهر خود حفظ کنیم. حتی اگر کمرنگ شده، سعی کنیم که پاک نشود. یکی از بهترین روش‌هایی که شما را با فرهنگ بومی مازندران آشنا می‌سازد، سفر به روستاها و ییلاقات استان مازندران است. سدلفور واقع در شیرگاه مقصدی ایده‌آل برای آشنایی با فرهنگ بومی مازندران است.
